Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΝΑΞΟ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΜ. ΔΕΤΣΗΣ

Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ Στρατ. Τµήµατος Νάξου (1900-1996)

Δαµαριωνίτηs είναι ο οργανωτns και ο αναγνωρισµένοs από το Αρχηγειοίο Μέ­σης Ανατολης αρχηγόs του αντάρτικου στην Νάξο κατά την κατοχη.
Προκειται για τον Ταγµατάρχη τότε και µετέπειτα στρατηγό Γεώργιο Σταµ. Δέτση, που οργάνωσε την Εθνικιη αντί­σταση στη Νάξο Εναντίον των ξένων κα­τακτπτών.
Ο Γεώργιοs Δέτσηs γεννηθηκε στο Δαµαριώνα Νάξου το 1900, πέθανε στnν Αθιηνα στις 26-9-1996 και Ενταφιάσθηκε στο χωριό του το Δαµαριώνα, που αγα­πούσε πολύ.

Μικρόs κατετάγη στο Στρατό ωs υπα­ξιωµατικόs. ·ελαβε µέροs στη Μικρασια­τικιη Εκστρατεία, όπου στη µάχη για την κατάλειψη τnς Κιουταχείαs (1921) από τον 'στρατό µαs τραυµατίσθηκε και µεταφέρθηκε στον Πειραιά για θεραπεία.
Αργότερα τον βρίσκωµε αξιωµατικό να αγωνίζεται εναντίον των lταλών στα Αλβανικά βουνά και από την αλληλογραφία του τns εποχης εκείνηs διαφαίνεται καθαρά η µεγαλη αγάπη του στην οικογένεια, η πίστη του στην Παναγιά και η αφοσίωση του στην πατρίδα.
«Είναι υπoxρεωσις, γράφει, κάθε Eλληνos µικρού και µεγάλου και κάθε Ελληνίδοs να προσφέρει ταs υπηρεσίαs του εις την γλυκειά µαs πατρίδα ... ».
Στην κατοχη ο ταγµατάρχηs Γεώργιοs Δέτσηs µε τρόπο µυστικό και µεθοδικό συγκρότησε και οργάνωσε το Στρατιωτικό Τµηµα Νάξου, στις 21 Νοεµβρίου 1941, το οποίο διαλύθηκε, µετά την απεπωθέρωση τns Νάξου, στις 25-10-1944.
Σκοπόs του Στρατιωτικού τµnµατοs Νάξου, ως αναγράφεται στnν εισηγιτικη εκθεση του αρχηγού του Γ. Δέτση πρos το Υπουργείο εθνικns Άµυναs, ηταν η συγκρότnση ανταρτικών οµάδων, η συγκέντρωση πληροφοριών στρατιωτικns φύσεωs και η διαβίβαση τous στο Στρατnγείo μεσns Avaτoλns, η διενέργεια πράξεων διαφθοράs, n προστασία και φυγάδευσn συµµάχων και Ελληνων
και n διατηρηση και τόνωση του εθνικού φρονηµατοs των κατοίκων τns Νάξου.
Άµεσοι και στενοί συνεργάτεs του ταγµατάρχη Δέτση οι µόνιµοι αξ/κοί του Ελληνικού Στρατού: Κατσούλns Εµµ., Πατσαρίσns Αντ., Καραµπάτσns Δηµ., Κυπαρισης Νικ.,οι έφεδροι αξιωµατικοί και πολλοί κάτοικοι των χωριών που έδρα­σαν µε κίνδυνο τns ζωnς τους.
Το 1942 με υποβρύχιο από την Μέση Ανατολή αποβιβάστηκαν στην Αγιασό Νάξου πέντε Ιερολοχίτες Έλληνες, (Σερβετιάδης, Φουριώτης Αντώνης, Μπενίκος), οι δύο με ειδικότητα ασυρματιστού και οι υπόλοιποι τρεις για κατασκοπεία.
Οι κύριοι συνεργάτες τους (σύνδεσμοι) ήταν ο Γεώργιος Δέτσης (Χατζής) και ο Γιάννης Δέτσης (Κουρμούλης).
Ο Γιώργης Δέτσης (Χατζής) Δαμαριωνίτης, ο συνταγματάρχης τότε και μετέπειτα στρατηγός ηταν ο αρχηγος, στο αντάρτικο της Νάξου εναντίον των ξένων κατακτητών.
Οι ανωτέρω Δαμαριωνίτες παρέλαβαν τους Ιερολοχίτες και τους πήγαν πρώτα στη Λαγκάδα στο σπήλαιο, όπου έμειναν για 1Ο ημέρες και κατόπιν πήγαν στο κάστρο στην Θεοσκέπαστη. Λόγω της επικινδυνότητας να τους ανακαλύψουν, κατέληξαν στο μιτάτο στη θέση Κατσούλη του Νικολάου Δέτση (Καφαντάρη). Εκεί έμειναν από Αύγουστο 1943 - Οκτώβρη 1943, όπου και έγινε η αποχώρηση των Γερμανών από τη Νάξο.
Καθημερινά και όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν ένας από τους Ιερολοχίτες έπαιρνε τον μικρό Γιάννη (Καφαντάρη) 15 ετών, γιο του Νικόλα, και κατέβαιναν στα Λιβάδια και τη Χώρα με την δικαιολογία να πουλήσουν λάστιχα από αυτοκίνητα για τα παπούτσια ή για εξεύρεση τροφής και κύριο σκοπό την κατασκοπεία του εχθρού. Ο μεγαλύτερος γιος του Νικόλα (Καφαντάρη), Γιώργης Δέτσης, καθόταν ως παρατηρητής στη θέση Κατσούλη για να ειδοποιήσει σε περίπτωση κινδύνου.
Συγκροτηθηκαν ένοπλο τμηµα ανταρτών, οµάδεs πληροφοριών, προπαγάν­δαs, φυγαδεύσεωs και το Σ.Τ.Ν. ανάπτυξε δράση.
Το Συµµαχικό Στρατηγείο μεσης ανατολης, αφού έλαβε γνώση τns κατασκο­πευτικης δραστnριότnταs του Σ.Τ.Ν., το ενέταξε στnν δύναµη του και αναγνώρι­σε τον Ταγµατάρχη Γ. Δέτση ως αρχηγό τns γενικης αντίστασns στην Νάξο και εγκατάστησε πληροφοριακό δίκτυο στn Νάξο.
Οι πάσns φύσεωs πλnροφορίεs περί των κατακτητών από τα διάφορα χωριά δlεβιβάζοντο δια πεζών αγγελιαφόρων στη Διοίκηση του Σ.Τ.Ν., στο χωριό Δα­µαριώνα και απ' εκεί δια ασυρµάτου στο Αρχηγείο Mεσης Avατολης.
Ο Ταγµατάρχns Γ. Δέτσns είχε το αρχηγείο του στο περιβόλι του πατέρα του, στο Δαµαλά, κοντά στο αµπέλι του Αντώνη Βασαλάκη (Λιερού) και συνερ­γαζόταν µε το κλιµάκιο των Άγγλων κοµάντος του νησιού και τις άλλεs οργανώ­σεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ µε κέντρο την Απείρανθο υπό το Συντ/χη Φλ. Μπάκαλο. Το Σ.Τ.Ν. ενέπνευσε πνεύµα αντίστασns στoυs κατοίκουs τns Νάξου, n προσφορά του ηταν εθνικη και το όνοµα του Γ. Δέτση σηµείο αναφοράs, ως οµολογείται.
Στη σύσκεψη, στο σπίτι του Ι. Λιανόπουλου, έφεδρου αξιωµατικού και σηµα­ντικού αγωνιστη τns αντίστασns στn Νάξο, στο Φιλώτι, έλαβαν µέροs µόνο αξιωµατικοί ως Καιρης, Δέτσns, Πατσαριδης, Κατσούλns κ.ά.
Αντικείµενο τns σύσκεψns ηταν n περαιτέρω στάση έναντι των Γερµανών.
Στη σύσκεψη προσηλθε και ο Γ. Ζευγώλns, µέλοs τns Διοικούσαs επιτροπης του ΕΑΜ Νάξου, και µετέφερε το µηνυµα-απόφαση ότι το ΕΑΜ είχε αποφασίσει να χτυπησεl τoυs Γερµανούs.
Μετά την ανακοίνωση τns απόφασns ο Γ. Ζευγώλns αποχώρησε και οι αξιω­µατικοί σκεφθέντεs ψύχραιµα και εκτιµησαντεs την κατάσταση αποφάσισαν να µν χτυπησουν τους Γερµανούs κατά τη µετάβαση τoυς στη Χώρα, αλλά να ανα­µείνουν την κατάλλη στιγµη και έξωθεν βοηθεια».
Το ΕΑΜ δέxτnκε την απόφαση των αξιωµατικών και έτσι αποφεύχθηκε αιµατοκύλισµα κάποιου χωριού, ισως αποτραπηκαν «Νέα Καλάβρυτα» στn Νά­ξο.
Στη µάχη στο Κάσρο τns Χώραs για απελευθέρωση τns Νάξου, 13-15 Οκτώ­βρη 1944, ενωµένεs οι δυνάµεις Σ,Τ.Ν.-ΕΑΜ, υπό τις διαταγέs του Γ. Δέτση, έλα­βαν ενεργό µέροs και µε τoυς Iερολοχιτες και Ayγλους Κοµάντοs απελευθέρω­σαν από την Γερµανικn Kατοχn, έπειτα από τριnµερn µάχn, στην Νάξο.
Στnv έκθεση Διοικnσεωs του Ιερού Λόχου για τous διακριθέντεs στην ανωτέ-
ρω µάχη αναφέρεται µεταξύ των άλλων.
« ... Τον Ταγµατάρχην ΔΕΤΣΗΝ Γ. ΔΙΟΙΚΗΤΗΝ του Τµnµατοs Ανταρτών ΝΑΞΟΥ µνηµονεύω διότι εν πληρει δουλεία της Πατρίδοs κατόρθωσε να συγκροτηση και να εµφανίση τnν κατάλληλη στιγµην ένοπλον Τµηµα, όπερ συνεργάσθη άρι­στα και συνέβαλε κατά πολύ εις την συντριβην του εχθρού ανωτέρου εις µέσα και ισχυρώs εγκατεστηµένου και προτείνω όπωs του απονεµηθη ο Πολεµικόs Σταυρόs Γ' Τάξεωs».
Ο Διοικnτns του αρχηγείου της 133 µονάδαs του Συµµαχικού Στρατηγείου Μέσns Avατολης, Avτ/ρxns Ι. Α. Ντόλµπευ, σε έγγραφό του, µε ηµεροµηνία 1­12-43, γράφει για τον Ταγµατάρχη Γ. Δέτση. «Σε όλη την διάρκεια αυτού του πο­λέµου ο Ταγµατάρχns ΔΕΤΣΗΣ Γεωργ. υπηρξε ενθουσιώδns υποστηρικτης των Συµµάχων στην Nnσo Νάξο.

Από το 1942 βοnθnσε κάθε συµµαχικό προσωπικό, που απεβιβάζετο στην Νάξο και εξ αιτίαs του οποίου φυλακίστηκε πολλέs φορέs από τous lταλούs. Όταν συµµαχικn στρατιωτικη αποστολη αποβιβάστηκε στην Νάξο εγκατέστnσε στενό σύνδεσµο µε αυτη

Ηταν τότε αρχnγόs τns οµάδαs αντί­στασns του ανταρτικού στρατού τns Νησου- και οδnγnσε τους άνδρεs του προς υποστnριξn των επιθέσεων της αποστολης κατά του εχθρού.

Οδηγησε το στρα­τό του στην τελικη επίθεση κατά τns Γερµανικns φρουράs τον Οκτώβριο του '44, πράξη που είχε ως αποτέλεσµα την µετά τριnµερο απελευθέρωση της Νάξου.
Γενικόs χαρακτnρισµόs: Εξαίρετοs τύποs Αξ/κού πρόσφερε µεγάλη υπηρεσία στις 133 µονάδεs και πολλέs φορέs έδειξε την αξία του στις µάχεs κατά των Γερ­µανών.
Οι υπnρεσίεs του προτείνεται να θεωρηθούν ως υπnρεσίεs στην πρώτη γραµ­µn, n υπηρεσία επί εχθρικού εδάφουs».
Στις 22-8-48 ο Βρετανόs Πρεσβευτns Νόρτον, σε επίσημη τελετη στην Βρετανι­κn Πρεσβεία στην Αθηνα, παρασηµοφόρησε µε Βρετανικό παράσηµο τον Ταγ­µατάρχη ΔΕΤΣΗ Γεώργιο. Ο γνωστόs συγγραφέαs και ποιητης Ν. Κεφαλληνιά­δns αφιέρωσε στον Γεώργιο Δέτση το πιο κάτω ποίηµα:
Στον αείµνnσrο συνταγµατάρχn Γεώργιο Δέrσn
Σ' είδα προχτέs στον ύπνο µου και παλι στο νnσί µαs, πως έκανεs Αντίστασn µε τους αγωνιστες,
λαχτάρnσε n καρδούλα µου, όπωs τα Χρόνια εκείνα
του ένδοξου αντάρτικου, σα νά 'τανε προχτέs.
Eίxεs το Αρχnγείο σου πάνω στο Δαµαριώνα και σού 'φερνα µnνύµaτα των αξιωµατικών
του αείµνnστου Κατσούλn, του Αντώνn Πατσαρίσn,

που οργανώναν τα χωριά µαs εναντίον των Γερµανών.